Trauma transgeneracyjna – jak dziedziczymy traumę międzypokoleniową?

Trauma transgeneracyjna to zjawisko, w którym skutki trudnych, często traumatycznych wydarzeń doświadczanych przez wcześniejsze pokolenia mogą wpływać na życie ich potomków. Choć może się wydawać, że cierpienie kończy się wraz z wydarzeniem, nauka i psychoterapia coraz częściej pokazują, że emocjonalne ślady traumy mogą być obecne w rodzinnych relacjach, ciele, a nawet w biologii kolejnych pokoleń.

Czym jest trauma transgeneracyjna?

Zaburzenia lękowe, chroniczne napięcie, trudności w relacjach czy trudne do zrozumienia uczucia mogą mieć wiele źródeł. W niektórych przypadkach ich przyczyna nie leży wyłącznie w osobistych doświadczeniach jednostki, ale może być związana z historią rodzinną. To właśnie trauma transgeneracyjna może wywierać ukryty, ale silny wpływ na kolejne pokolenia.

Jak przebiega trauma transgeneracyjna?

Trauma transgeneracyjna może być dziedziczona na różnych poziomach:

Psychologiczny przekaz traumy

Rodzice, którzy doświadczyli traumy, często – zupełnie nieświadomie – przekazują dzieciom swoje lęki, ostrożność wobec świata czy unikanie określonych tematów. Takie postawy mogą wpływać na sposób, w jaki dzieci uczą się postrzegać siebie i otoczenie.

Dziedziczenie emocji – trauma transgeneracyjna w relacjach

Nawet jeśli o traumatycznych wydarzeniach się nie mówi, emocje z nimi związane bywają wyczuwalne. Dzieci mogą przejmować lęk, smutek czy napięcie emocjonalne obecne w rodzinie, mimo że nie znają jego źródła. To również objaw traumy transgeneracyjnej.

Epigenetyka i trauma transgeneracyjna

Badania wskazują, że silne przeżycia traumatyczne mogą wpływać na sposób, w jaki funkcjonuje organizm – np. zmieniając poziom hormonów stresu czy ekspresję niektórych genów. Co istotne, zmiany te mogą być przekazywane kolejnym pokoleniom (Yehuda i in. 2005, 2007, 2016).

Społeczne i kulturowe dziedziczenie traumy

Zbiorowe doświadczenia – jak wojna, ludobójstwo czy represje – oddziałują na całe społeczności. Kształtują narracje, wartości, a także wzorce przekazywane dzieciom i wnukom, które mogą nosić w sobie ślady tych przeżyć – czyli efekty traumy transgeneracyjnej.

Objawy traumy transgeneracyjnej

Osoby doświadczające skutków traumy transgeneracyjnej mogą odczuwać:

• zaburzenia lękowe i depresyjne

• chroniczny ból lub napięcie w ciele

• obsesyjne zachowania

• trudności w budowaniu relacji

• problemy z poczuciem tożsamości

Objawy te mogą występować również u osób, które same nie przeżyły żadnych traumatycznych wydarzeń, ale których przodkowie doświadczyli głębokich kryzysów.

Badania potwierdzające zjawisko traumy transgeneracyjnej

Rakoff, Sigal i Epstein (1966)

Badania, które wskazały na możliwość dziedziczenia traumy. U dzieci ocalałych z Holocaustu zaobserwowano wyraźnie wyższy poziom lęku, depresji oraz objawów psychosomatycznych – mimo że same nie przeżyły wojny.

Rachel Yehuda (1990–obecnie)

W badaniach Yehudy wykazano, że dzieci i wnuki osób dotkniętych traumą (np. Holocaust, zamachy z 11 września) miały zmienione poziomy kortyzolu – hormonu stresu – w porównaniu z grupą kontrolną. Zmiany te nie były wynikiem osobistych doświadczeń, lecz dziedziczonych mechanizmów biologicznych. To jedno z najbardziej znanych potwierdzeń traumy transgeneracyjnej.

Więcej o badaniach Rachel Yehudy można przeczytać tutaj:
PubMed – Rachel Yehuda

Yael Danieli (2015, 2016)

Danieli opisała trzy typowe style radzenia sobie w rodzinach dotkniętych traumą:

• Fighter – nadmierna aktywność, ambicja, tłumienie emocji

• Numb – chłód emocjonalny, unikanie tematów, odrętwienie

• Victim – lęk, nieufność, nadopiekuńczość

Każdy z tych stylów wpływa na klimat emocjonalny panujący w rodzinie i może pogłębiać efekty traumy transgeneracyjnej.

Polska perspektywa – trauma transgeneracyjna po II wojnie światowej

Badania zespołu prof. Marii Lis-Turlejskiej (2012–2022) przeprowadzone na reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków potwierdzają, że trauma II wojny światowej nadal wywiera wpływ na zdrowie psychiczne kolejnych pokoleń. Osoby, których przodkowie przeżyli okupację, deportację lub Holocaust:

• wykazują wyższy poziom PTSD i problemów emocjonalnych

• mają mniejszy kontakt z własnym ciałem i emocjami

• często nie znają historii swojej rodziny

Co ciekawe, im mniej wiedzieli o historii rodzinnej, tym gorzej oceniali swój stan psychiczny – to także aspekt traumy transgeneracyjnej.

Dlaczego zrozumienie traumy transgeneracyjnej jest tak ważne?

Zrozumienie mechanizmu traumy transgeneracyjnej ma istotne znaczenie nie tylko dla badaczy, ale również dla procesu psychoterapii. Dzięki temu wiemy, że:

• trauma nie jest tylko jednostkowym przeżyciem – może dotyczyć całych systemów rodzinnych i społecznych

• niektóre emocje, postawy czy lęki mogą mieć źródło w historii, która nigdy nie została opowiedziana

• rozpoznanie i przepracowanie dziedziczonych schematów może pomóc w lepszym rozumieniu siebie i budowaniu bardziej świadomego życia

---

Jeśli czujesz, że w Twoim życiu pojawiają się trudności emocjonalne, których nie potrafisz w pełni zrozumieć – psychoterapia może pomóc. W bezpiecznej relacji terapeutycznej można przyjrzeć się zarówno własnym doświadczeniom, jak i możliwym wpływom historii rodzinnej.twojczas-psychoterapia.pl – Nasz zespół