„Bądź silny psychicznie” – czy istnieje „siła” psychiczna?

Nie — brzmi przewrotna odpowiedź na zadane w tytule pytanie. W psychologii nieznane jest takie pojęcie jak siła psychiczna, choć potocznie mówi się, że ktoś jest silny pod względem psychiki. Można zastanawiać się, co to na zdrowy rozsądek znaczy, jednakże takie rozważania zaprowadzą do szerokiej gamy koncepcji i definicji utkanych przez psychologów na przestrzeni ostatnich stu lat. Propozycja dla tego tekstu jest inna — skupić się na jednym z terminów, który w ciekawy sposób podchodzi do rzekomo przejawianej siły psychicznej.

Rezyliencja

Rezyliencja to pojęcie — jak łatwo się domyślić — pochodzące od angielskiego słowa resilience znaczące sprężystość, elastyczność oraz żywotność. Koncepcja rezyliencji sprowadza się do założenia, że człowiek w pewnym środowisku przechodzi pewien proces dostosowywania się do wyzwań i zagrożeń, które spotykają go w otoczeniu [1]. Można powiedzieć, że rezyliencja to koncepcja nie tyle siły psychicznej, co raczej odporności czy procesu adaptacji.

System vs. jednostka

Pojęcia rezyliencji używa się czasem, by podkreślić proces przystosowywania się jednostki do wydarzeń zachodzących w danym systemie (np. grupie społecznej). Często mówi się, że uczniowie w szkołach uczą się bycia sprężystymi, aby sprostać wymaganiom nauczycieli. Można mówić o wypracowaniu rezyliencji także w stosunku do negatywnych zjawisk społecznych (np. jeżeli osoba jest ofiarą rasizmu — czy to personalnie, czy też symbolicznie, np. słysząc w środkach masowego przekazu, że osoby o jego pochodzeniu etnicznym są gorsze w jakimś względzie). O rezyliencji mówi się także w sytuacji wypracowania reakcji ochronnych na wydarzenia traumatyczne (np. wypadek drogowy i napięcie odczuwane w wyniku perspektywy ponownej jazdy samochodem) [2].

Czy każdy jest strężysty?

Badania wskazują, że każdy człowiek posiada indywidualną granicę sprężystości, a więc może przejawiać zachowania adaptacyjne tylko do pewnego poziomu przeciążenia. Ta granica rezyliencji u różnych osób ustawiona będzie różnie, a zależy od jego pochodzenia (kontekst kulturowy), od wychowania (przede wszystkim chodzi o warunki społeczno-materialne) i cech osobowości (np. osoby o pozytywnym nastawieniu są bardziej sprężyste od tych o neutralnym lub negatywnym nastawieniu) [3]. Nie wiadomo jednakże, w jaki sposób można rezyliencję warunkować (choć zdarzają się w literaturze pedagogicznej opisy wychowawcze, których celem ma być właśnie pozytywne warunkowanie rezyliencji np. u dzieci w wieku szkolnym).

Rezyliencja to jedno z wielu psychologicznych pojęć, które można uznać za ekwiwalentne z potoczną siłą psychiczną. Nie jest jasne, czy jest to cecha osobowości czy też pewien typowy dla ludzi sposób reagowania. Dyskusje na ten temat trwają. Niezależnie od ich wyniku, można życzyć sobie wzajemnie jak najwyższego poziomu rezyliencji.

Autor: Paweł Zalewski

[1] Szwajca, K. (2014). Sprężystość (resilience) i odpowiedzi na doświadczenia urazowe — fascynujący i trudny obszar badań. Psychiatria Polska 48(3), 563-572.
[2] Rutkowska, M. (2016). Rezyliencja jako interdyscyplinarna kategoria analityczna i jej zastosowanie w pedagogice. Studia i Badania Naukowe 1(9), 29-47.
[3] Yates, T., Tyrell, F., Masten, A. (2015). Resilience Theory and the Practice of Positive Psychology From Individuals to Societies. W: Joseph, S. (red.). (2015). Positive Psychology in Practice: Promoting Human Flourishing in Work, Education and Everyday Life. London: John Wiley and Sons.