Interpretacja królową myśli – błędy poznawcze

Błędy poznawcze to fenomen nierozerwalnie połączony z depresją, nerwicą, schematami. Zniekształcenia poznawcze zakłócają prawidłową interpretację myśli, narzucając pewien automatyczny sposób myślenia. Nie ma w nich miejsca na rozróżnienie uczuć od faktów, co w wielu przypadkach wywiera znamienity wpływ na postrzeganie samego siebie, najbliższych i całego ogółu świata. Powoduje, że uważność i jednostkowe traktowanie każdej sytuacji wymienia się na kategorie, szufladki i automatyzmy. To pewnego rodzaju droga na skróty – podsunięta przez nawigację jako najkrótsza z możliwych; w konsekwencji jednak nadzwyczajnie zakorkowana. Z tego powodu błędy poznawcze mogą być zarówno przyczyną, jak i skutkiem zaburzeń psychiki ludzkiej. 

Jak radzić sobie z błędami poznawczymi?

Jeśli coś nie jest w takim porządku, w jakim być winno, warto po prostu to zakwestionować. Kwestionowanie zniekształceń poznawczych wymaga skupienia się na istocie; można osiągnąć to dzięki uważności. Uważne przyjrzenie się własnym myślom pozwala na uwolnienie ich z sztywnych ram, szufladek czy kategorii. Wzbudza potrzebę nadawania specjalnych znaczeń, co odsunie chęć skorzystania z drogi na skróty i posłużenia się automatyzmami. 

Pierwszym krokiem do poddania własnych zniekształceń psychicznych procesowi kwestionowania, jest nazwanie ich. Warto oczywiście korzystać z nomenklatury terapii poznawczej, jednak samo określenie i zauważenie błędu jest elementem kluczowym. Dzięki mówieniu o własnych procesach myślowych, umysł zaczyna skupiać na nich rzeczywistą uwagę, która owocuje myśleniem o innych, niestandardowych, indywidualnych i pozbawionych zniekształceń interpretacjach. 

Kluczem do sukcesu nie jest samo „naprawienie” owych myśli; celem okazuje się samo uświadomienie sobie istnienia tego typu zakłóceń. Bywa jednak, że rzeczywistość nie jest tak prosta i przyjemna do wykonania jak opisują to trzy akapity tekstu – często do walki ze zniekształceniami poznawczymi potrzebna jest psychoterapia indywidualna. By nie ograniczać się jednak do ogólników, kolejna część tekstu skupi się na przykładach wizualizujących opisany fenomen.

Tunelowe widzenie…

…następuje wtedy, gdy z całego ogółu zdarzeń i sytuacji wyłuskujesz sobie jeden szczegół, obiektywnie mogący okazać się czymś zupełnie nieważnym. W zależności od własnego kontekstu, wyodrębniasz jedynie niektóre elementy, nie biorąc pod uwagę kontekstu otoczenia. Skupiając się na własnych szczegółach, zniekształcasz rzeczywisty obraz zdarzenia.

Perfekcjonizm, nadmierna kontrola…

…daje się we znaki wtedy, gdy obsesyjnie dążysz do tego, by wypełniać narzucone sobie standardy i ciągle podnosić ich poprzeczkę. Czasem są po prostu nierealne: gdy czytasz książkę, nie zapamiętasz każdego pojedynczego słowa, a gdy jesteś na diecie, nie wyliczysz każdej kalorii co do ćwiartki. Zniekształcenie to jednak objawia się tym, że potrzebujesz tego typu skrupulatności na obsesyjnym poziomie.

Porównywanie…

…również jest niepoprawnym wykorzystywaniem kluczowego kontekstu. Polega na porównywaniu własnych dokonań do dokonań innych, prowadząc do negatywnej autoewaluacji. Społeczeństwo wymusza oczywiście sam fakt porównywania; jeśli jednak zawsze stawiasz się na niższej pozycji, otrzymujesz zniekształcone informacje. To trochę tak jak z perfekcjonizmem: stawiasz poprzeczki za wysoko i porównujesz na przykład swoje ciało z ciałem modela, dla którego jest ono narzędziem pracy i musi poświęcać mu więcej uwagi (czy tego chce, czy nie).

Rozumowanie emocjonalne…

…czyli co dzieje się wtedy, gdy odwieczny konflikt serce versus rozum wygrywa to pierwsze… Uczucia nie równają się faktom i mogą zaszkodzić obiektywnej ocenie sytuacji, jeśli w danym momencie jest ona potrzebna. Uczucia nie są oczywiście czymś, co należy tępić – wręcz przeciwnie, należy o nich mówić – ale nie są też wymiernym wskaźnikiem obiektywizmu. Jeśli coś czujesz, jest to bardzo ważne, ale nie zawsze musi równać się z obiektywną prawdą. Szczególnie objawia się to na przykład w samoocenie: jeśli towarzyszy ci uczucie wstydu, automatycznie umniejszasz swoją rolę w towarzystwie, nawet jeśli bez ciebie towarzystwo nie mogłoby istnieć. 

I choć powyższa lista to jedynie kilka przykładów zniekształceń poznawczych, każde z nich łączą dwa słowa kluczowe: kontekst i interpretacja. Błędy poznawcze są niepoprawnym odczytywaniem, porównywaniem, osadzaniem własnej pozycji w kontekście właśnie. Oznacza to, że własna interpretacja – która błędna być nie może, jako dzieło subiektywizmu – po prostu może na wielu płaszczyznach szkodzić, zniekształcać.

Celem na co dzień nie powinno być jednak całkowite eliminowanie owych zniekształceń na już, tu i teraz. Punktem dążenia powinno być samo ich rozpoznawanie – myślenie o nich, skupienie na nich własnej uważności, a po czasie przeanalizowanie innych ścieżek rozwiązywania danej sytuacji i weryfikacja, czy aby na pewno nie byłyby one trafniejsze. Interpretacja nie ogranicza się do jednej postaci: może mieć wiele sióstr, a ty zawsze powinieneś zastanowić się dwa razy, która jest twoją ulubioną.